Ölkəmizdə ana dilinin təkmilləşdirilməsi, zənginləşdirilməsi və saflaşdırılması istiqamətində davamlı addımlar atılır. Bununla bağlı görülən mühüm işlərdən biri də orfoqrafiya lüğətlərinin yenilənməsi, sözlüklərin nəşridir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzi tərəfindən çap edilmiş “Azərbaycan dilinin işlək orfoqrafiya sözlüyü” dəyərli təşəbbüs olaraq cəmiyyətdə geniş rezonans doğurub, ziyalılar və bütövlükdə elmi ictimaiyyət tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. Sözlüyün tərtibçisi Mərkəzin direktoru Afaq Məsud, redaktoru Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Nizami Cəfərovdur.
Dövlət Dil Komissiyasının üzvü, Xalq Şairi Sabir Rüstəmxanlının “Azərbaycan dilinin işlək orfoqrafiya sözlüyü” və dilimizin aktual problemləri ilə bağlı fikirlərini təqdim edirik.
Sözlüyü diqqətlə nəzərdən keçirdiyini bildirən Sabir Rüstəmxanlı qeyd edib ki, burada mübahisəyə zərrə qədər də yer yoxdur. Çünki onu hazırlayanlar savadlı, peşəkar adamlardır. Adından da göründüyü kimi, kitabda müasir dövrümüzdə ən çox işlənən sözlər yer alıb. Ola bilər ki, bundan sonra da xeyli yeni sözlər yaransın. Amma o sözlər dildə mütəmadi işlənən, gərəkli sözlər olmaya bilər.
“Təqdim olunan orfoqrafiya sözlüyü Tərcümə Mərkəzinin bu istiqamətdə birinci nəşridir. Bir vətəndaşlıq borcu kimi gözəl təşəbbüs göstərərək onu hazırlayıblar. Bu sözlüyün nəşr edilməsində bir məqsəd də lazım olan sözlərin axtarışına maneçilik törədən qurama və ya qüsurlu sözləri ixtisar etməkdir. Bu mənada mən bu sözlüyü bəyəndim. Həmçinin bu sözlükdə tez-tez qarşımıza çıxan dünya ölkələrinin adları var ki, onların düzgün yazılışının təqdim olunması çox yaxşıdır. Oxucuların işini asanlaşıdıracaq. Çox istərdim ki, bu sözlük böyük tirajla nəşr olunsun”, - deyə S.Rüstəmxanlı vurğulayıb.
O deyib ki, bu tip lüğətlər konkret bir təbəqə üçün nəzərdə tutulmur. Orfoqrafiya sözlüyü hər bir azərbaycanlının evində olmalıdır. Çünki hər bir azərbaycanlının evində uşaq var. O uşaq məktəbə gedir və yazı qaydaları ilə bağlı hansısa sualı olarsa, mütləq valideyni onu həmin sözlük vasitəsilə dəqiqləşdirməlidir. Bəzi sözlərin düzgün yazılışını heç müəllimlər də bilmir. Bu mənada, sözsüz ki, həmin kitab məktəblərdə də olmalıdır. Bəzən uşaq orta məktəbi bitirir, amma müəyyən sözlərin yazılışını hələ də yanlış bilir. Ona görə də bu və bu kimi sözlüklər böyük tirajla çap olunmalı, bütün məktəblərə, digər müvafiq yerlərə paylanmalıdır.
Xalq şairi bildirib ki, Azərbaycan türkcəsi türk dillərinin bir qoludur və dilimizin zənginləşməyi üçün əsas mənbə məhz türk dilləri olmalıdır. Azərbaycan dilində bir söz yoxdursa, yaxud qüsurludursa, türk dilində varsa, qarşılıq kimi həmin sözdən istifadə edilməlidir. Yəni “cəmiyyət” yerinə “toplum”, “əhəmiyyət” yerinə “önəm” sözləri işlədilə bilər.
Onun sözlərinə görə, müasir dövrümüzün digər aktual problemlərindən biri rus dilində təhsil alan bəzi azərbaycanlıların ana dilində normal danışa bilməməsidir. Uşaqlarını rusdilli məktəblərdə oxudan valideynlər bu barədə yaxşı düşünməlidir: “Yaponların bununla bağlı araşdırması var. Ana dili insanın beyninin bir yarımkürəsində, yabançı dil digər yarımkürəsindədir. Öz dilində danışmaq üçün gərək bir yarımkürədən o biri yarımkürəyə köçürülmə olsun. Ona görə də bütün sivil millətlər düşünürlər ki, ilkin təhsili ana dilində almalıdırlar. Dil dövlətçilik baxımından müqayisəyəgəlməz bir məsələdir. Mən rus dilinin öyrənilməsinə qarşı deyiləm. Nə qədər çox dil bilsək, o qədər yaxşıdır. Amma bir azyaşlı və ya məktəbli azərbaycanlının öz dilini bilməyib rus dilində danışdığını görəndə bu mənə ağır təsir edir. O valideyndən soruşmaq istərdim: sən nə haqla övladını ana dilindən məhrum edirsən”.
Dil komissiyasının üzvü “dilimizdə senzura olmalıdırmı” və “ədəbiyyatımız dilimizin inkişafına necə xidmət edir” suallarını da cavablandıraraq deyib ki, bir sıra ölkələrdə dil polisi, Almaniyada dil gömrüyü var. Onlar alınma sözlərə nəzarət edirlər. Buna görə biz də bir təşkilat yaratmışıq – Dil Qurumu. Amma bu təşkilatın təsir gücü azdır. Sadəcə sözümüzü deyə bilirik, nəyisə dəyişə bilmirik.
“Azərbaycan ədəbi dili çox mürəkkəb bir yol keçib. İslamdan sonra ərəb və fars dillərinin də buna təsiri olub. Bir müddət bütün İslam aləmi başa düşsün deyə ərəb və fars dilləri də daxil olmaqla, ortaq yeni bir dil düşünüblər. Amma o dil maraqlı dil deyil. XX əsrin əvvəllərinə qədər ərəb və fars sözləri dilimizi işğal etmişdi. Amma Nəsimi, Füzuli, Xətai dövrünün dili sehrli dildir. Sovet dönəmində dilimizin bədiilik qanadları qırıldı. Keçən əsrin 60-70, 80-ci illərindən bu yana yenidən bədiilik çalarları artmaqdadır. Bu, poeziyamızda daha çox hiss olunur. Ortaq türk dilləri, klassik ədəbiyyatımızla folklordan gəlmə sözlərin hesabına dilimizdə zənginləşmə var. Son zamanlar tərcümə əsərlərinin sayı artıb. Tərcümə ədəbiyyatı da dili zənginləşdirir. Sözlərin dilimizdə qarşılığını axtarırsan, tapırsan. Gənclərin tərcümə işinə cəlb olunması da təqdirəlayiqdir. Klassik əsərlərin seçimini, eyni zamanda Azərbaycan oxucusunun tanımadığı müəlliflərin əsərlərinin dilimizə çevrilməsini yüksək qiymətləndirirəm”, - deyə S.Rüstəmxanlı bildirib.
azertag.az